ကဗ်ာမွာ ပံုသ႑ာန္နဲ႔ အေၾကာင္းအရာဆိုၿပီး အလြယ္တကူ ေျပာတတ္ၾကပါတယ္။ ပံုသ႑ာန္ (အဂၤလိပ္လို form) လို႔ ေျပာတဲ့ေနရာမွာ ပံုေသပံုသ႑ာန္ဆိုတဲ့ fixed forms ဥပမာ၊ ျမန္မာမွာ ေလးခ်ိဳး၊ အဲခ်င္း၊ သံခ်ိဳ စသည္ျဖင့္တို႔ ရွိၾကၿပီး အျခားအဓိပၸါယ္ကေတာ့ ဖြဲ႕စည္းမႈကို ေျပာတာျဖစ္ပါတယ္။ ပံုေသပံုသ႑ာန္၊ ဥပမာ ေလးလံုးစပ္မွာ ေလးလံုးစပ္ရဲ႕ဖြဲ႕နည္း ရွိပါတယ္။ ဒါဟာလည္း ပံုေသဖြဲ႕နည္းပါပဲ။ ကာရန္ကို စြန္႔လႊတ္လိုက္တဲ့ ေမာ္ဒန္ (ေနာက္ပိုင္း’ေခတ္ေပၚ)မွာေတာ့ ပံုေသပံုသ႑ာန္ မရွိေတာ့တဲ့အတြက္ (သို႔ေသာ္ အနည္ထိုင္လာတဲ့အခါ ‘ေခတ္ေပၚ ပံုသ႑ာန္’ဆိုတာ ဧကန္ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ ဤကားစကားခ်ပ္) ဖြဲ႕စည္းမႈဟာလည္း အရွင္ျဖစ္လာပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ပံုသ႑ာန္ကို အားကိုးလို႔မရေတာ့ပဲ ဖြဲ႕စည္းပံုကို ပိုဂရုစိုက္လာရပါတယ္။ စကားလံုးတစ္လံုးကအစ၊ စကားလံုးတြဲ၊ လိုင္း၊ စကားလံုးအတြဲအခ်ိတ္၊ လိုင္းအတြဲအခ်ိတ္၊ လိုင္းတြဲ/လိုင္းခြဲ၊ ပိုဒ္ဖြဲ႕၊ ပုဒ္ဖြဲ႕၊ အလက္ာ၊ နိမိတ္ပံု၊ သေကၤတ၊ နိမိတ္ပံု အမ်ိဳးအစား၊ ယုတၱိမွန္/ ယုတၱိလြန္၊ နရီထပ္ေၾကာ့၊ အက္ပီဖနီ အပိတ္/အပြင့္၊ ဇာတ္လမ္းသေဘာ ယူ/မယူ၊ … စတာေတြဟာ အကုန္လံုး ‘အရွင္’ ျဖစ္လာတယ္။ အေၾကာင္းအရာဆိုတာနဲ႔ ခြဲလို႔မရေတာ့ပါဘူး။
အေၾကာင္းအရာလို႔ ေျပာတဲ့ေနရာမွာလည္း ကဗ်ာပုဒ္ထဲ ေျပာျပေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာ subject matterနဲ႔ ဆိုလိုရင္းအာေဘာ္ theme တို႔ ကြဲၾကပါေသးတယ္။ ပံုေသပံုသ႑ာန္မွာ ပံုသ႑ာန္ခြက္ထဲကေန အေၾကာင္းအရာကို ခြဲထုတ္ျပလို႔ရေပမယ့္ ပံုသ႑ာန္အရွင္မွာေတာ့ စကားလံုးတိုင္း၊ လိုင္းတိုင္း၊ သံုးတဲ့ပစၥည္းတိုင္းဟာ အေၾကာင္းအရာရဲ႕ အေသြး၊ အသား၊ အရိုး၊ အရြတ္ေတြ ျဖစ္ေနၾကတဲ့အတြက္ အေၾကာင္းအရာနဲ႔ ခြဲလို႔မရေတာ့ပါဘူး။ ပိုစူးရွတာက အေၾကာင္းအရာတစ္ခုကို မေရးခင္က ပံုစံခ်ေရးတာမ်ိဳး (ဥပမာ၊ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေမြးေန႔၊ တိုင္းရင္းသားခ်စ္ၾကည္ေရး၊ တံတားသစ္ဖြင့္ပြဲ၊ ဘာညာ ႀကိဳဆိုပြဲ၊ ဘလာဘလာဘလာေတြ) မဟုတ္ပဲ ေရးရင္းအေၾကာင္းအရာ(ေတြ) အမၽွင္ခ်ိတ္ေပၚလာတာမ်ိဳးဆို ပိုေျပာရခက္ပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာနဲ႔ ပံုသ႑ာန္ ခြဲထုတ္ေျပာရ ပိုခက္ပါတယ္။
ေမာ္ဒန္/ ေခတ္ေပၚေပၚ ထိုးႏွက္ခ်က္ေတြထဲမွာ အဓိကက ဒီပံုသ႑ာန္နဲ႔ အေၾကာင္းအရာကိစၥပါပဲ။ ပံုသ႑ာန္ အေသနဲ႔အရွင္။ ဆိုးတာကေတာ့ ပံုသ႑ာန္နဲ႔ ‘ကဗ်ာ'(ျဖစ္ျခင္း/မျဖစ္ျခင္း ဒီဂရီ)တို႔ကို ေရာေထြးမႈ။ ပုံသ႑ာန္အေသကို ‘ကဗ်ာ’လို႔ ယူလိုက္ျခင္းမွာ ကဗ်ာရဲ႕ ကဗ်ာျဖစ္ႏိုင္ေခ် နယ္နိမိတ္ကို ကန္႔သတ္ခ်လိုက္သလိုျဖစ္ၿပီး ေနာင္မွာ အသစ္မထြင္ႏိုင္ေတာ့ပဲ ျပန္လည္ထုတ လုပ္မႈ reproduction ေတြပဲ ျဖစ္လာေတာ့တယ္။ ေခတ္ေပၚမွာလည္း ထိုနည္းလည္းေကာင္းပဲ။ ၁၉၇၀ ခုႏွစ္မ်ားက စခဲ့ရင္ အခုဆို ၅၈ႏွစ္ရွိေနၿပီ။ ရာစုႏွစ္တစ္ဝက္ ေက်ာ္သြားၿပီ။ အေျခက်ၿပီ။ ပံုသ႑ာန္လည္း အေသျဖစ္ေနၿပီ။ အထူးသျဖင့္ ေမာ္ဒန္ကမလာပဲ ‘ျပည္သူ႔’သရုပ္မွန္ကလာတဲ့ ေခတ္ေပၚအမ်ိဳးအစား။
ပံုသ႑ာန္နဲ႔ အေၾကာင္းအရာ ခြဲေျပာလို႔ရတာေတြဟာ စကားေျပပိုဆန္ (စကားေျပနယ္ပယ္ဘက္ ပိုေရာက္ရွိ)ၿပီး ခြဲေျပာလို႔ မရတာေတြဟာ ကဗ်ာပိုဆန္(ကဗ်ာနယ္ပယ္ထဲ ပိုေရာက္ရွိတယ္)ဆိုတာ ခ်ိန္ထိုးဆရင္ ျမင္ရပါတယ္။ ဒီၾကားထဲ ကာရန္မဲ့ရင္ပဲ ‘ေမာ္ဒန္/ေခတ္ေပၚ’ကဗ်ာျဖစ္တယ္ထင္ၿပီး ေရးေနၾကတဲ့ အေရးအသားေတြ (သတင္းစာေတြမွာ ေဖာ္ျပတာမ်ိဳးေတြ)ဟာ ဖြဲ႕စည္း(ဖန္တီး)မႈပိုင္း လြန္စြာအားနည္းၿပီး လိုရင္းအေၾကာင္းအရာ ေငါထြက္ေနတဲ့ ကဗ်က္ေတြသာ ျဖစ္ေနၾကတာ ေတြ႕ရပါတယ္။
‘ေခတ္ေပၚ’လိုင္း မလိုက္ေတာ့တဲ့ ဒီဘက္ပိုင္း ‘ေခတ္ၿပိဳင္’ကဗ်ာေတြမွာ ပံုသ႑ာန္နဲ႔ အေၾကာင္းအရာ ပိုသိုသိပ္/သိပ္သည္းလာတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာ ေကာက္ေၾကာင္းခ်ၿပီး ပံုေဖာ္ေရးသားတာမ်ိဳး မဟုတ္ေတာ့တဲ့၊ ဖြဲ႕စည္းမႈရဲ႕ ရင္ခုန္လႈပ္ရွားဖြယ္ေနာက္ လိုက္ၾကတဲ့၊ ဖြဲ႕စည္းမႈဆိုင္ရာ နည္းသစ္ေတြ (ပင္မေရစီးကဗ်ာေတြမွာ မေတြ႕ရတဲ့ နည္းသစ္ေတြ) ရွာေဖြသံုးစြဲလာၾကတဲ့၊ ရွိရင္းစြဲကဗ်ာေတြနဲ႔ ပံုသ႑ာန္ခ်င္း မတူၾကေတာ့တဲ့ ကဗ်ာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ကဗ်ာေပၚ လက္ခံထားမႈအသိ၊ ကဗ်ာပုဒ္ဖြဲ႕စည္းျခင္းအတတ္ေတြေျပာင္းရင္ ကဗ်ာပံုသ႑ာန္ေတြလည္း လိုက္ေျပာင္းၾကတာဟာ ကဗ်ာသမိုင္းမွာ ဓမၼတာပါပဲ။ လက္ခံျခင္း ျငင္းပယ္ျခင္း၊ ေထာက္ခံျခင္း၊ ဆန္႔က်င္ျခင္းေတြဟာ ေခတ္စမ္းမွာလည္း ရွိခဲ့တယ္။ စာေပသစ္မွာလည္း ရွိခဲ့တယ္။ ေမာ္ဒန္/ ေခတ္ေပၚ ေခတ္ဦးမွာလည္း ရွိခဲ့တယ္။ အခုလည္း ရွိေနတယ္။ မဆန္းပါဘူး။ ရွိဦးမွာပါပဲ။
တစ္ခုရွိတာကေတာ့ ကဗ်ာရဲ႕ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြး။ ဘယ္ပံုသ႑ာန္၊ ဘယ္အမ်ိဳးအစားနဲ႔ေရးေရး၊ ကဗ်ာရဲ႕ ကိုယ္ရည္ကိုယ္ေသြးရွိေနသမၽွ၊ ျပည့္ဝေနသမၽွ ကဗ်ာေကာင္း ျဖစ္ေနမွာပါပဲ။ ေနာက္ဆံုးေပၚေတြ႕ရွိတဲ့နည္း(ေတြ)နဲ႔ ေရးတိုင္းလည္း ကဗ်ာေကာင္း ျဖစ္ခ်င္မွျဖစ္မွာကိုေတာ့ သတိခ်ပ္ရမွာပါပဲ။ အဲဒါဟာ ေရးသူရဲ႕ အႏုပညာအတိမ္အနက္ေပၚ မ်ားစြာတည္ေနတာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
ကဗ်ာပဲ ေရးလိုျခင္းနဲ႔ ကဗ်ာအႏုပညာ ဖန္တီးလိုျခင္းတို႔ဟာ တူမလိုလိုနဲ႔ ကြာျခားၾကပါတယ္။
စဥ္းစားမိတာ ေျပာပါတယ္။
ကဗ်ာအေၾကာင္း ေျပာပါတယ္။
ဇယလ
၁၇ ဂ်ဴလိုင္ ‘၁၈