( ဒီဇင္ဘာကဗ်ာပြဲ အတြက္ ဆရာေဇယ်ာလင္းမွ ခ်ီးျမွင့္ေပးပို႔ေသာ စာတမ္း)
22 December 2013 at 19:36
`ေလာကအျမင္´ဆိုတာ စကားလံုးၾကီးေပမယ့္ အနက္အဓိပၸါယ္ေတြထုတ္ယူရရင္ လူတစ္ေယာက္ရဲ႕ ပုဂၢလဘ၀ subjectivity ရဲ႕ အခ်ဳပ္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဇ်တၱဘ၀လို႔လည္းေခၚလို႔ရမယ္ထင္ပါတယ္။ ဒီပုဂၢလ/အဇ်တၱဘ၀ထဲမွာ ပါ၀င္ဖြဲ႕စည္းျပီး အျပန္အလွန္ဆက္ ႏြယ္ဆက္သြယ္ေနတာေတြကေတာ့ သင္ယူမႈသညာအစုအေ၀း knowledge ၊ အမွတ္သညာအစုအေ၀း memory ၊ မိမိဘယ္သူဘယ္၀ါ သတ္မွတ္ခ်က္ self – identity ၊ မိမိကိုယ္မိမိ အသိုင္းအ၀ုိင္း/ (လူ႔) အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုခုအတြင္းထားရွိေနရာယူမႈ self – positioning ၊ မိမိရဲ႕ယံုၾကည္မႈ အစုအေ၀း beliefs ၊မိမိရဲ႕အမူအက်င့္ အစုအေ၀း habits ၊မိမိရဲ႕အစြဲအလန္းေတြ prejudices၊ မိမိရဲ႕အေၾကာက္တရား ေတြ fears ၊ မိမိရဲ႕ဆင္ျခင္သံုးသပ္စဥ္းစားေတြးေခၚပံု cognition စသည္ျဖင့္ အကုန္လံုးအက်ံဳး၀င္ေနၾကျပီး အဲဒါေတြဟာ မိမိရဲ႕ေန႔စဥ္ ဘ၀ကို ျပာ႒ာန္းသလို မိမိရဲ႕ ေလာကခ်င္းရာအျဖစ္အပ်က္ေတြေပၚအျမင္နဲ႔ တုန္႔ျပန္မႈတို႔ကိုလည္းၾကိဳးကိုင္ပါတယ္။ အဲဒီ Complex ျဖစ္တဲ့ အစုအေ၀းၾကီးေတြဟာ တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု Jigsaw puzzle လိုအံကိုက္ခ်ိတ္ဆက္ျပီး ပံုေဖၚေနတာမ်ိဳးမဟုတ္ပဲ ခ်ိတ္လိုက္လြဲလိုက္နဲ႔ flux လႈပ္ေရြ႕ေနၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲ flux ျဖစ္ေနတဲ့ ပုဂၢလ/အဇ်တၱဘ၀ၾကီးကိုပဲ `ေလာကအျမင္´လို႔ `ခ်ဳပ္´ျပီးေျပာၾကည့္တာျဖစ္ ပါတယ္။
ကဗ်ာေရးသူတစ္ေယာက္ရဲ႕ ေလာကအျမင္နဲ႔ သူေရးတဲ့ ကဗ်ာဟာ ရာခိုင္ႏႈံးေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ပတ္သက္မႈရွိတယ္လို႔ ကၽြန္ေတာ္ဆိုခ်င္ပါတယ္။ ကဗ်ာေရးသူရဲ႕ content အေၾကာင္းအရာေရြးခ်ယ္မႈ (၀ါ) အေၾကာင္းအရာရဲ႕ စြဲကပ္ခံရမႈနဲ႔ form ပံုသ႑ာန္ဖြဲ႕ စည္းတည္ေဆာက္ယူျခင္း (၀ါ) ၊ ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္မႈတစ္မ်ိဳးမဟုတ္တစ္မ်ိဳးလာစြဲကပ္ခံရျခင္းတို႔ဟာ သူ႔ေလာကအျမင္ကလာတာ ေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ကိုယ့္စိတ္ကိုယ္မွတ္က်င့္ရွိသူေတြေတာင္ အနည္းအက်င္းပဲသိႏိုင္တဲ့အတြက္ သီအိုရီလို႔ပဲ သေဘာထားခ်င္ရင္ ကၽြန္ေတာ့္ဘက္ကျငင္းမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ သီအိုရီဆိုတာ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈရဲ႕ ျငမ္းလို႔ ကၽြန္ေတာ္ယူဆတဲ့အတြက္ျဖစ္ပါတယ္။
ကဗ်ာေရးသူအဖို႔ သူေရြးခ်ယ္တဲ့ စကားလံုး/နိမိတ္ပံု/အသံကအစ သူခ်ိတ္ဆက္တဲ့ လိုင္းေတြနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ပံုေတြအလယ္ ၊ ေနာက္ဆံုးလိုင္းကို ဘယ္လိုတာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခိုင္းပံု အဆံုးဟာ `အလိုလို´ျဖစ္လာတာမ်ိဳးမဟုတ္သလို ပံုေသျပဳလုပ္မႈမ်ိဳးလည္းမဟုတ္ ဘူးဆိုတာ ကဗ်ာေရးသူတိုင္းသိႏိုင္ပါတယ္။ `ရင္ဘတ္´နဲ႔ ေရးတာလို႔ တလြဲနာမည္ၾကီးတဲ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ ကဗ်ာဆရာၾကီးကိုေခ်ာ (ခ) ေမာင္ေခ်ာႏြယ္ကိုယ္တိုင္ သူ႔ဒိုင္ယာရီထဲမွာ သူအထပ္ထပ္အခါခါျပင္ထားတဲ့ မူၾကမ္းေတြ ၊ လိုင္းေတြ ကၽြန္ေတာ္မ်က္စိနဲ႔ ျမင္ခဲ့ရဘူးပါ တယ္။ ပါရမီရွင္တစ္ပါးလို ေရးတိုင္းကဗ်ာျဖစ္တာမဟုတ္ဘူးဆိုတာ ကိုေခ်ာဟာ သက္ေသပါ။ ေနရင္းထုိင္ရင္း ၊ သြားရင္းလာရင္း ၊ စားရင္းေသာက္ရင္း ၊ စကားစျမည္ေျပာဆိုရင္ သူေကာက္ရလိုက္တဲ့ လိုင္းေတြ ၊ စကားလံုးေတြ ၊နိမိတ္ပံုေတြ ၊ သူေကာက္ကာငင္ကာ ရြတ္ျပႏိုင္ေပမယ့္ အဲဒါေတြဟာ ကဗ်ာေတြမဟုတ္ေသးပါဘူး။ သူတည္ေဆာက္ရပါေသးတယ္။ ထို႔အတူ အူလီပို Oulipo လို ပံုေသပံုစံ ေတြနဲ႔ ကဗ်ာေရးရင္ေတာင္မွ ပံုေသစကားလံုးနဲ႔ ေရးတာမဟုတ္ပဲ စကားလံုးေတြ ရွာေဖြတည္ေဆာက္ရပါေသးတယ္။ ကံအားေလ်ာ္စြာပဲ ၊ ကိုေခ်ာနဲ႔ အူလီပိုအေၾကာင္းေျပာမိျခင္းမွာ ဆီေလ်ာ္စြာပဲ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခ်င္တဲ့အေၾကာင္းျပန္ေရာက္သြားပါတယ္။ ကိုေခ်ာဟာ သူ႔ ကဗ်ာကို သူက ဗဟိုျပဳျပီး သူ႔ကဗ်ာပါ ခံစားမႈဟာ သူ႔ခံစားမႈလို႔ သူယံုၾကည္စြာ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ သူ႔ကဗ်ာထဲက `ငါ´ဟာ သူကိုယ္တိုင္ ျဖစ္ျပီး သူ႔မိသားစု၀င္ေတြရဲ႕ နာမည္ေတြကိုပါ သူ႔ကဗ်ာေတြထဲမွာ ေတြ႔ရပါတယ္။ သူ႔ကဗ်ာရဲ႕ မူလျဖစ္ဖ်ားခံရာဟာ သူကိုယ္တိုင္ရဲ႕ ေလာကအျမင္ (၀ါ) ပုဂၢလ/အဇ်တၱဘ၀ျဖစ္ပါတယ္။ အလြယ္ေျပာရင္ သူ႔ဘ၀ေပါ့။ အူလီပိုသမားေတြကေတာ့ ကဗ်ာကို တည္ေဆာက္ construct တဲ့ဘက္ပိုဦးတည္ၾကပါတယ္။ ေရးသူရဲ႕ ဖြင့္ဟေဖၚထုတ္လိုမႈ expression ထက္ ဘာသာစကားနဲ႔ တည္ေဆာက္ျပလိုမႈ construction ဘက္ပိုကဲပါတယ္။ အဲဒီ ဘာသာစကားနဲ႔ တည္ေဆာက္ျပမႈဟာ ခံစားမႈကိုလည္းျဖစ္ေစပါတယ္။ ခံစားမႈကိုတည္ျပီး ဘာသာစကားနဲ႔ ပံုေဖၚတာမဟုတ္ပဲ ဘာသာစကားရဲ႕ တစ္နည္းတစ္ဖံုပံုေဖၚထားမႈေၾကာင့္ ခံစားမႈျဖစ္ေပၚေစတယ္ဆိုတဲ့ သေဘာျဖစ္ပါ တယ္။ ကဗ်ာေဗဒအသံုးအႏႈံးနဲ႔ ဆိုရင္ Lyric method နဲ႔ anti-Lyric method တို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ဘယ္ဟာပို ကဗ်ာေျမာက္ တယ္မေျမာက္ဘူးဆိုတာ ေလာကအျမင္နဲ႔ပဲ ဆိုင္ပါတယ္။
ကဗ်ာေရးသူတစ္ေယက္ဟာ ေလာကကို အထက္ေအာက္ဖြဲ႕စည္းမႈ ၊ ကြင္းဆက္ခ်ိတ္ဆက္မႈ ၊ ယုတိၱနဲ႔ တည္ေဆာက္မႈ ၊ အနက္အဆက္အစပ္ရွိမႈ ၊ သူ႔ က႑နဲ႔ သူအခ်ိဳးက် ပါ၀င္တာ၀န္ယူရမႈ ၊ အစဥ္အလာလူမႈဆက္ဆံေရးကို လက္ခံက်င့္သံုးမႈ ၊ စ- လယ္- ဆံုး ညီညြတ္မႈ ၊ စသည္ျဖင့္နဲ႔ မိမိကို မိမိခိုင္မာတဲ့ အိုင္ဒင္တတီရွိထားမႈ ၊ မိမိသိမႈကို မိမိယံုၾကည္လက္ခံမႈ ၊ မိမိရဲ႕ ပုဂၢလအျမင္ – အေတြး -ခံစားမႈတို႔ကို လံု၀ဥႆံုယံုၾကည္မႈ စသည္တို႔နဲ႔ မကြဲမျပတ္ ခ်ိတ္ဆက္ထားရင္ သူေရးတဲ့ ကဗ်ာရဲ႕ ပံုသ႑ာန္မွာလည္း သူ႔အျမင္ကို ေတြ႕ရွိရမွာျဖစ္ျပီး အထက္ပါေလာကအျမင္နဲ႔ ကြဲျပားျခားနားသူရဲ႕ ကဗ်ာပံုသ႑ာန္ဟာလည္း လိုက္ျခားနားမွာပဲျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေနရာမွာကဗ်ာေရးသူ လူပုဂၢိဳလ္ကေန ကမာၻၾကီးအထိခ်ဲ႕ေတြးၾကည့္ခ်င္ပါတယ္။ ကမာၻၾကီး ေျပာင္းလဲသြားတိုင္း အသိအျမင္ /ေလာကအျမင္ေတြလိုက္ေျပာင္းလဲစျမဲပါပဲ။ ပထမကမာၻစစ္မျဖစ္မီနဲ႔ ျဖစ္ျပီးကာလမွာ modernism ဟာ ပညာရပ္ေလာကမွာေရာ အႏုပညာေလာကမွာ ပါေပၚလာျပီး လူေတြရဲ႕ ဘ၀ေနထိုင္မႈပံုစံေတြေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယကမာၻစစ္အျပီးမွာ postmodern ေပၚလာတယ္လို႔ဆိုၾကပါတယ္။ စစ္ေအးကာလအတြင္းမွာ အေတြးအေခၚေတြေျပာင္းလဲလာျပီး `၆၀ ခုႏွစ္နဲ႔ `၇၀ ခုႏွစ္ ေတြမွာ အထူးသျဖင့္ ျပင္သစ္က ေတြးေခၚပညာရွင္ေတြရဲ႕ တင္ျပလာမႈေတြဟာ အခု ကၽြန္ေတာ္တို႔သိထားတဲ့ postmodern theory ေတြပဲေပါ့။ ဒီဘက္ ၂၁ ရာစုပိုင္းမွာေတာ့ ေခတ္စားလာတဲ့ အသံုးအႏံႈးဟာ contemporary ပါပဲ။ ဒါကို အခ်ိဳ႕က post- postmodern လို႔ လည္း ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲၾကပါတယ္။ ဒီကိစၥေတြကို online မွာ တက္ဖတ္လို႔ရတဲ့အတြက္ ကၽြန္ေတာ္အက်ယ္တ၀င့္မေျပာေတာ့တာပါ။ `အခ်ိဳ႕´ဆိုျပီးေတာ့လည္း လံုးခ်ေနတယ္လို႔ ကၽြန္ေတာ့္ကို ထင္ရင္လည္းထင္ေစဗ်ာ ၊ ကၽြန္ေတာ့္ရဲ႕ အခ်ိန္ကန္႔သတ္ခ်က္နဲ႔ ဒီစာေလး ေရးခ်င္လို႔ ေရးလုိက္ရတဲ့အတြက္ ခ်ံဳ႕ေျပာလိုက္တာပဲလို႔ ယူဆေစခ်င္ပါတယ္။
လိုရင္းဆက္ေျပာရရင္ postmodern ကဗ်ာလို႔ သတ္မွတ္တဲ့ ကဗ်ာေတြရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္မႈ ပံုသ႑ာန္ ၊ ဦးတည္ခ်က္ ၊ နဲ႔ အသံုးျပဳပစၥည္းေတြ ေနာက္ကြယ္မွာ ေျပာင္းလဲသြားတဲ့ ေလာကအျမင္ေတြရွိပါတယ္။ ျပင္ပအေျပာင္းအလဲေတြဟာ ကဗ်ာေရးသူရဲ႕ သိမႈေပၚလာသက္ေရာက္ျပီး ကဗ်ာေရးသူရဲ႕ အျမင္ေျပာင္းလဲမႈေတြဟာ သူ႔အတိုင္းအတာနဲ႔ သူျဖစ္ခဲ့ၾကတာပါပဲ။ အဲသလို ေလာက အျမင္အေျပာင္းအလဲေတြနဲ႔ ကဗ်ာေပၚအယူအဆ ၊ ကဗ်ာျပဳလုပ္ပံုျပဳလုပ္နည္းအျပင္ ကဗ်ာဖတ္ပံုဖတ္နည္းပါ ေျပာင္းလဲေရးလႈပ္ရွားမႈ ေတြ လုပ္လာၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ ၊ အေမရိကန္ LP ေပါ့။ အေမရိကန္ Conceptual Poetry ေပါ့။ ကဗ်ာျပဳလုပ္ဖြဲ႕စည္းပံုမွာလည္း အသံုးျပဳပစၥည္း Poetic devices ေတြအေပၚအျမင္ေျပာင္းတာမ်ိဳး ၊ ဥပမာ metaphor အေျချပဳနဲ႔ metonymy အေျချပဳ ၊ သံုးတဲ့ပစၥည္း ခ်င္းတူေပမယ့္ သံုးပံုသံုးနည္းမတူတာတို႔ ၊ ဥပမာ hypotaxis ကေန parataxis ၊ closure ကေန anti-closure ၊ အခ်ိဳးဟပ္စပ္ျပီး ညီ ညြတ္မႈဆီ ဦးတည္တာနဲ႔ အခ်ိဳးဖ်က္ျပီး `အပြင့္´ ေရးတာမ်ိဳး ၊ ယခင္ ဆူရီယလ္နည္းေတြကို ဘာသာစကားကဗ်ာနည္းနဲ႔ ေရာစပ္သံုးတာ မ်ိဳး ၊ စသျဖင့္။
အခုဒီဘက္ပိုင္း contemporary ကဗ်ာမွာေတာ့ synthesis (၀ါ) recombination ဆီသြားေနၾကတာေတြ႔ရပါတယ္။ narrative ဇာတ္လမ္းစင္မႈ ၊ ခံစားမႈနဲ႔ စဥ္းစားဆင္ျခင္မႈတို႔ကို ေပါင္းစပ္မႈ ၊ Lyric ရဲ႕ `ငါ´ဗဟိုျပဳမႈကို ယူေပမယ့္လည္း အဲဒီ`ငါ´ခံစားမႈ သ႐ုပ္ျပဖို႔ ထက္စဥ္းစားေတြေခၚမႈဘက္လွည့္လိုက္မႈ (Lyric postmodernisms) ၊ အေရးအသားပံုစံမ်ား ေရာေႏွာဖြဲ႕စည္းမႈ ၊ အဓိပၸါယ္ဆက္စပ္မႈ တိုက္႐ိုက္မရွိတဲ့လိုင္းေတြ ခ်ိတ္ဆက္မႈ ၊ မ်ဥ္းေျဖာင့္ယုတၱိိဆင္ျခင္မႈထက္ associative စိတ္ကူးအေတြး ခုန္ေက်ာ္ဆက္စပ္မႈ ၊ စတာေတြ ေတြ႔ရွိဖတ္႐ႈေနရပါတယ္။ ဒါေတြဟာ အလြယ္တကူယူသံုးလို႔ရတဲ့ နည္းေတြ ၊ တကၠနိေတြလို႔ အယူလြဲသံုးမႈေတြ ကမာၻမွာလည္းကမာၻနဲ႔ ခ်ီပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ လူသိသူသိ ကဗ်ာေရးသူေတြျဖစ္လာၾကသလား။ online ေသာ္လည္းေကာင္း print ေသာ္လည္းေကာင္း နီးစပ္ရာ အသိုင္းအ၀ိုင္းေလးထဲမွာပဲ ရွိတတ္ၾကပါတယ္။
ကဗ်ာကိုအေလးအနက္ထား ကိုင္ဆြဲသူတစ္ေယာက္အတြက္ေတာ့ သူ႔ေလာက အျမင္နဲ႔ သူ႔ကဗ်ာရဲ႕ ဆက္သြယ္မႈကို ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ တင္ျပၾကတာေတြ ရွာေဖြဖတ္႐ႈလို႔ရပါတယ္။ ထို႔အတူ မိမိကိုယ္မိမိ ကဗ်ာကိုအေလးအ နက္ထားသူအျဖစ္ခံယူရင္ မိမိကိုယ္မိမိလည္း စူးစမ္းၾကည့္တာ မမွားပါဘူး။ မိမိေရးတဲ့ ကဗ်ာနဲ႔ မိမိထားရွိတဲ့ အျမင္ေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ စူးစမ္းလို႔ရပါတယ္။ အဲဒီမွာ မိမိရဲ႕မိမိကိုယ္တိုင္ သိခ်င္မွသိမယ့္ ေလာကအျမင္ကို သတိထားမိရင္ ထားမိသြားပါလိမ့္မယ္ ၊ လႈပ္ရင္လည္း လႈပ္သြားပါလိမ့္မယ္။ ေရးျပီးတဲ့ ကဗ်ာကို စုတ္ေတာင္ျဖဲလိုက္မိပါလိမ့္မယ္ `သဟဇာတ´ဆိုတဲ့ စကားလံုးေလးရဲ႕ အဓိပၸါယ္ကိုလည္း အထိတ္တလန္႔ ျမင္ေကာင္းျမင္သြားပါလိမ့္မယ္။ အသက္အရြယ္နဲ႔ အေတြ႔အၾကံဳလည္း ဆိုင္မယ္ထင္ပါတယ္။
ထင္ရွားတာကေတာ့ ကဗ်ာေပၚမွာ ဘယ္ပုဂၢိဳလ္ ၊ ဘယ္၀ါဒ ၊ ဘယ္ဂိုဏ္းကမွ လက္၀ါးၾကီးအုပ္လို႔မရေတာ့ျခင္းပါပဲ။ လူ႔အဖြဲ႕ အစည္းတစ္ခုတည္းမွာတင္ပဲ အစဥ္အလာ ဂႏၱ၀င္ကဗ်ာ ၊ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ ၊ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာနဲ႔ ကြန္တမ္ပိုရာရီကဗ်ာတို႔အတူတကြ ယွဥ္တြဲ ေနထိုင္ေနၾကတာလည္း ေတြ႔ရေပါ့။ ကြဲျပားျခားနားမႈဟာ ျပိဳကြဲမႈမဟုတ္ ၊ ရန္ဘက္မဟုတ္ ၊ အႏာၱရယ္မဟုတ္လို႔ လက္ခံလိုက္ရင္ ကဗ်ာ ေရးသူရဲ႕ ေလာကအျမင္ဟာ နည္းနည္းေတာ့ ေရြ႕သြားမလား။ အဲဒီအေရြ႕ဟာ ကဗ်ာေရးမႈေပၚမသက္ေရာက္ဘူးလို႔ ေျပာႏိုင္မလား။ မိမိရဲ႕ကိုယ္ပိုင္တည္ေဆာက္ယူထားတဲ့ ကဗ်ာေဗဒေကာ ျဖစ္မလာႏိုင္ဘူးလို႔ေျပာႏိုင္မလား။
ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
ေဇယ်ာလင္း
21 – Dec – 13