ေခတ္ျပိဳင္ကဗ်ာထဲက ေဒါ့ကယူမင္ထရီစီးေၾကာင္း

ပြင့္လင္းလူအဖြဲ႕အစည္းတည္ေဆာက္ဖို႔ အဘက္ဘက္က က်ိဳးပမ္းလာေနၾကတဲ့ ဒီအခ်ိန္မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေခတ္ျပိဳင္ျမန္မာ ကဗ်ာနယ္ပယ္မွာ documentary စီးေၾကာင္းတစ္ေၾကာင္းေပၚလာေနတာ သတိျပဳမိပါတယ္။ ဒီ documentary poetry ေဒါ့ကယူမင္ထရီ ကဗ်ာကို ေလာေလာဆယ္မွာ စီးေၾကာင္း stream လို႔ပဲ သံုးခ်င္ပါေသးတယ္။ သီးျခားကဗ်ာ အမ်ိဳးအစား type/kind ၊ ကဗ်ာလႈပ္ရွားမႈ movement လို႔မသံုးခ်င္ေသးပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ေခတ္ျပိဳင္ကဗ်ာထဲက ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားတစ္ခုျဖစ္လာႏိုင္သလို ကဗ်ာလႈပ္ရွားမႈတစ္ခု လည္းအတိုင္းအတာတစ္ခုအထိျဖစ္ေကာင္းျဖစ္လာႏိုင္မယ္လို႔ပဲ ယူဆရပါတယ္။

႐ုပ္သံမွာ documentary film ကို `သတင္းကား´လို႔ပဲအလြယ္တကူနားလည္ၾကပါတယ္။ ဇာတ္လမ္းမဟုတ္ပါဘူး။ ရသထက္ သုတဘက္ပိုႏြယ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၾကည့္သူအတြက္ ရသခံစားမႈလည္းျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ Documentary poetry ကိုေတာ့ `သတင္း ကဗ်ာ´လို႔အလြယ္တကူေျပာလို႔မရဘူးထင္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့ poetry `ကဗ်ာ´ဆိုတာျဖစ္ေနလို႔ပါ။ ေစာဒကတက္မယ္ ဆိုရင္ေတာ့ သတင္းဟာလည္းပရိသတ္ကို ခံစားမႈျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သတင္းေပးျခင္း/ေရးသားျခင္းရဲ႕ ပဏာမဦးတည္ခ်က္က ေတာ့ ခံစားမႈေပးဖို႔ထက္ သိမႈေပးဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။ သိမႈကမွတစ္ဆင့္ ခံစားမႈျဖစ္ေပၚေစတာျဖစ္ေပမယ့္ ခံစားမႈေပးဖို႔ ဦးတည္ရည္ရြယ္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ Documentary poetry ဟာ သတင္းေရာ ၊ ခံစားမႈပါ ေပးခ်င္တဲ့ ကဗ်ာဟန္တစ္မ်ိဳးလား။

ဒီလိုအျငင္းပြားဘြယ္ရာျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏိုင္တာဟာ ကဗ်ာကို ခံစားမႈ (၀ါ) ခံစားမႈထုတ္ေဖၚဖြင့္ဟျခင္း (၀ါ) ေရးသူရဲ႕ ခံစားမႈ ထုတ္ေဖၚဖြင့္ဟျခင္း Poetry as (self -) expression လို႔ အရပ္ကခံယူထားလို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုခံယူတာဟာလည္း ပေ၀သဏီကတည္း ကဆိုေတာ့ ေတာ္ေတာ္ေလးအျမစ္ဆြဲေနပါျပီ။ ဒီလိုခံယူတာဟာ မမွားေပမယ့္ လံုးလံုးမွန္တာလည္းမဟုတ္ပါဘူး။ ခံစားမႈဗဟိုျပဳ လစ္ရစ္က္ကဗ်ာဟာ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားေတြထဲက တစ္မ်ိဳးသာလွ်င္ျဖစ္သလို အမ်ိဳးအစားမတူၾကတဲ့ ကဗ်ာေတြထဲမွာလည္း ခံစားမႈဟာ အနည္းနဲ႔အမ်ားပါရွိၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ သိမႈ-ရွိမႈ-ခံစားမႈဆိုတဲ့ သံုးပြင့္ဆိုင္ကိစၥထဲက တစ္ခုခုကို ျဖဳတ္ပယ္လို႔မရေကာင္းတဲ့ သေဘာပါပဲ။ ဒီသံုးပြင့္ဆိုင္ထဲက တစ္ခုခုကို အသားေပးျပီးေရးသားၾကတာရွိသလို ၊ တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခုေပါင္းစပ္ျပီးေရးသားၾကတာေတြလည္း အမ်ားၾကီးပါ ပဲ။ ဆိုလိုတာက ၊ ခံစားမႈ ဗဟိုျပဳကဗ်ာဟာ ကဗ်ာအႏုပညာရပ္တစ္ခုလံုးမဟုတ္ပါဘူး။ ဒီကိစၥဘာေၾကာင့္ေျပာရသလဲဆိုေတာ့ မတူညီတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား/ကဗ်ာေဗဒေတြမွာ မတူညီၾကတဲ့ ေနာက္ကြယ္သိမႈအစုအေ၀းေတြနဲ႔ မတူညီၾကတဲ့ ဖြဲ႕စည္းျပဳလုပ္ပံုေတြ ၊ နည္းစနစ္ ေတြ ၊ တကၠနိေတြရွိေနၾကလို႔ပါပဲ။ ဥပမာ ၊ တကယ္ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ အမ်ားဆိုင္ကိစၥေတြကို ကဗ်ာထဲ သတင္းလိုေရးဖြဲ႕တာမ်ိဳး ၊ ဒါမွ မဟုတ္ ၊ တကယ္ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ၾကီးေတြကို ကဗ်ာထဲထည့္ေရးတာမ်ိဳးဆိုရင္ အခ်ိဳ႕က ၾကိဳက္ခ်င္မွ ၾကိဳက္မွာပါ။ ဒါကို ကဗ်ာလို႔ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ဖို႔ ၀န္ေလးေကာင္း၀န္ေလးၾကမယ့္အျပင္ ဆန္႔က်င္ၾကမွာေတာင္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီလို သတင္းအခ်က္ အလက္အေျချပဳကဗ်ာေတြဟာ သခင္ကိုယ္ေတာ္မႈိင္းရဲ႕ မဟာကဗ်ာေတြမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။

အေနာက္တိုင္းကဗ်ာကို ၾကည့္ရင္ ဒီေဒါ့ကယူမင္ထရီကဗ်ာကို Modernist Poetry ရဲ႕ စြန္႔ဦးတီထြင္သူတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ Ezra Pound ရဲ႕ Cantos ကဗ်ာရွည္ၾကီးမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။ သူ႔သမုိင္းေခတ္ရဲ႕ အျဖစ္အပ်က္ေတြ ၊ ထင္ရွားတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြ ၊ အားျပိဳင္အယူ အဆေတြကို ေရးသားေဖၚျပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္လည္း ေပါင္းန္ဒ္ရဲ႕ Cantos ကဗ်ာရွည္ၾကီးကို ‘Poem containing history’ သမိုင္း အျဖစ္အပ်က္ေတြပါ၀င္တဲ့ ကဗ်ာလို႔ ေခၚေ၀ၚခဲ့ၾကပါတယ္။ အေမရိကန္ Objectivist ကဗ်ာဆရာတစ္ဦးျဖစ္တဲ့ Charles Reznikolf ကလည္း သူ႔ေခတ္ျပိဳင္သတင္းေတြကို ကဗ်ာထဲမွာ ထည့္ေရးသားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၃၀-၁၉၄၀ ကာလကျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း အေမရိကန္ကဗ်ာစာေပအႏုပညာနယ္ပယ္မွာ New Criticism ဆိုတဲ့ ေ၀ဖန္ေရးသစ္ ဂိုဏ္းေပၚလာခဲ့ပါတယ္။ ဒီဂိုဏ္္္္္္္္္္္္္္းဟာ တကၠသိုလ္ ပညာတတ္ေတြ ဦးစီးပ်ိဳးေထာင္ထားတဲ့ ဂိုဏ္ျဖစ္ျပီး သူတို႔ရဲ႕ ကဗ်ာအယူအဆဟာ အေမရိကန္ကဗ်ာေလာကကို ပို႔စ္ေမာ္ဒန္မေပၚလာ မခ်င္း လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္ထားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ အခုအထိလည္းရွိေနပါေသးတယ္။

ဒီNew Criticism ဂိုဏ္းရဲ႕ ကဗ်ာအယူအဆေတြကို အၾကမ္းဖ်ဥ္းေျပာရရင္ေတာ့ သူတို႔ယူဆၾကတဲ့ `ကဗ်ာဆိုတာဘာ´ကို ကဗ်ာအျဖစ္လႊင့္ထူျပီး သူတို႔လက္မခံၾကတာကို ကဗ်ာအျဖစ္မွ ႏႈတ္ပယ္/ထုတ္ပယ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတို႔အရင္ဆံုးတိုက္ခိုက္ခဲ့တာက documentary poetry ပဲျဖစ္ပါတယ္။ လက္၀ဲယိမ္းတဲ့ documentary poetry ကိုသူတို႔မၾကိဳက္ႏွစ္သက္ၾကတာကတစ္ေၾကာင္း ၊ documentary နဲ႔ poetry ဟာ ဆန္႔က်င္ဘက္ျပဒါးတစ္လမ္း သံတစ္လမ္းလို႔ သတ္မွတ္ခဲ့ၾကတာကတစ္ေၾကာင္းျဖစ္ပါတယ္။ လက္ရွိ ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ သမိုင္းေခတ္ဆိုင္ရာ အျဖစ္အပ်က္ေတြေရးမွေတာ့ ဘယ္လိုကဗ်ာျဖစ္ႏိုင္မွာလဲလို႔ ေ၀ဖန္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီဂိုဏ္းရဲ႕ ကဗ်ာ အယူအဆက ကဗ်ာပုဒ္ဆိုတာ သူ႔ဟာနဲ႔သူျပီးျပည့္စံုေနတာျဖစ္တယ္။ ကဗ်ာပုဒ္ကို ဖတ္တာဟာ ကဗ်ာကိုဖတ္တာျဖစ္တယ္။ ကဗ်ာပုဒ္ ျပင္ပက အခ်င္းအရာေတြနဲ႔ ဖတ္စရာမလိုဘူး။ ကဗ်ာပုဒ္ထဲပါရွိၾကတဲ့ စကားလံုး ၊ စကားစု ၊ ပါဒ ၊ ပုဒ္အားလံုးဟာ အခ်င္းခ်င္းအျပန္ အလွန္အက်ိဳးသက္ေရာက္ျပီး ညီညြတ္မႈတစ္ခုကိုျဖစ္ေစတယ္။ ဒီညီညြတ္မႈကို ထိပါးေစမယ့္ အရာေတြမပါရဘူး။ ပါရင္ ညီညြတ္မႈ ပ်က္ဆီးျပီး ကဗ်ာပုဒ္ပါပ်က္ဆီးတဲ့အတြက္ ကဗ်ာမျဖစ္ေတာ့ဘူး။ ဒီ့အျပင္ကဗ်ာပုဒ္ထဲက အေတြး ၊ ခံစားမႈ ၊ စိတ္ကူးျဖန္႔က်က္မႈအားလံုး ဟာ ျပင္ပကလာတာမဟုတ္ပဲ ကဗ်ာဆရာရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ခံစားခ်က္ေတြက လာရတာျဖစ္တယ္။ ကဗ်ာဆရာရဲ႕  original ေတြျဖစ္ရမယ္။ ကဗ်ာဆရာရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ဖန္တီးမႈျဖစ္ရမယ္။ ကဗ်ာပုဒ္ကို ဖတ္ျခင္းဟာလည္း ကဗ်ာပုဒ္မွာ ပါရွိတဲ့ အတြင္းသား ၊ အေၾကာင္းအရာနဲ႔ ေရးဖြဲ႕ပံုကို ဖတ္ရတာျဖစ္တယ္။ ျပင္ပေလာကနဲ႔ ယွဥ္ဖတ္စရာမလိုတဲ့အျပင္ အဲသလိုဖတ္ရင္လည္း ကဗ်ာဖတ္တတ္ရာ မေရာက္တာျဖစ္ တဲ့အျပင္ ကဗ်ာပုဒ္ကို ဖ်က္ဆီးရာလည္းျဖစ္တယ္။ ကဗ်ာပုဒ္ကို အရသာခံဖတ္႐ႈဖို႔အတြက္ ကဗ်ာဆရာရဲ႕ ဘ၀ျဖစ္စဥ္ကိုေသာ္၎ ၊ သမိုင္းေခတ္ကိုေသာ္၎ ထည့္သြင္းဖတ္႐ႈစရာမလိုဘူး။ ကဗ်ာပုဒ္ဟာ သူဖါသာသူျပီးျပည့္စံုေနတဲ့ အရာျဖစ္တယ္။ ကဗ်ာပုဒ္ထဲက အမွန္တရားဟာ ကဗ်ာပုဒ္ထဲေဖၚျပပါရွိတဲ့ ဘ၀နဲ႔ပဲဆိုင္တယ္ ၊ ကဗ်ာပုဒ္ရဲ႕ ျပင္ပ (၀ါ) ေလာကမွာရွိတဲ့ အမွန္တရားေတြနဲ႔ မဆိုင္ဘူး။ ကဗ်ာပုဒ္ဟာ closed system သူ႔ဟာနဲ႔သူ လံုလံုေလာက္ေလာက္နဲ႔ ျပည့္ျပည့္စံုစံုရွိတဲ့ အပိတ္စနစ္ျဖစ္တယ္။ ကဗ်ာဟာ ကဗ်ာဆရာရဲ႕ ေတြ႕ၾကံဳခံစားမႈထဲကလာတဲ့ အႏွစ္သာရျဖစ္တယ္ ၊ ျပင္ပေလာကအျဖစ္အပ်က္ေတြ စီတန္းေရးထားတာေတြ မဟုတ္ဘူး။ တစ္ဘက္က ၾကည့္ရင္ documentary ဆိုတာ ကဗ်ာဆရာရဲ႕ ျပင္ပမွာ ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြ ၊ သတင္းေတြျဖစ္တယ္။ ဒါေတြဟာ ကဗ်ာ ဆရာရဲ႕ နက္႐ႈိင္းတဲ့ ႏွလံုးသား ၀ိဥာဥ္ထဲကလာတဲ့ ကိုယ္ပိုင္ခံစားမႈေတြမဟုတ္ဘူး။ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြဟာလည္း ကဗ်ာဆရာ ရဲ႕ ႏွလံုးသား ၀ိဥာဥ္ထဲကလာတဲ့ အစစ္အမွန္ေတြမဟုတ္သလို ႐ိုးသားမႈလည္းမရွိၾကဘူး။ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြဟာ လူေတြရဲ႕ စိတ္ /သိမႈကို လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္ဖို႔ အေရာင္တင္လွည့္စားတာ ၊ ပါ၀ါ႐ႈေထာင့္တစ္ခုခုက ထုတ္လႊတ္တာ ၊ ျပ႒ာန္းဖို႔ က်ိဳးစားတာကအစ ေပၚေပၚတင္တင္၀ါဒျဖန္႔ဖို႔လည္းျဖစ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ ျပင္ပေလာကဆိုင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္ ၊ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို ကဗ်ာပုဒ္ထဲ ထည့္သြင္းေရးသားတာဟာ ကဗ်ာအႏုပညာဖန္တီးတာမဟုတ္ပဲ  သက္သက္၀ါဒျဖန္႔တာပဲျဖစ္တယ္။ အဲဒါေတြဟာ ကဗ်ာအရာမေျမာက္ သလို ကဗ်ာလည္းမဟုတ္ၾကဘူး . . . . လို႔ New Criticism ကတရား၀င္ျပ႒ာန္းသတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။

၁၉၉၀ ၀န္းက်င္မွာ Cultural Studies ယဥ္ေက်းမႈေလ့လာခ်က္ဘာသာရပ္ထြန္းကားလာျပီးေနာက္ အႏုပညာနယ္ပယ္မွာ documentarism ျပန္လည္စတင္လာပါတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ Documentary poetry လို႔တရား၀င္မသံုးစြဲေပမယ့္ ေနာင္မွာ documentary poetry ရဲ႕ စ႐ိုက္လကၡဏာေတြျဖစ္လာမယ့့္ နည္းဟန္ေတြကို ကဗ်ာေတြမွာ သံုးစြဲလာၾကပါတယ္။ အေမရိကန္ကဗ်ာ ဆရာမ Jena Osman ကိုယ္တိုင္ဟာ ဒီလိုကဗ်ာမ်ိဳးေတြေရးလာျပီး အျခားကဗ်ာဆရာ/ဆရာမေတြကိုလည္း စာရင္းျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ ဒီစာရင္းထဲမွာ Carolyn Forche ရဲ႕ The Colonel ဆိုတဲ့ ကဗ်ာလည္းပါရွိပါတယ္။ (ဒီကဗ်ာကို မဂၢဇင္းတစ္ခုမွာ ကၽြန္ေတာ္ဘာသာျပန္ ေဖၚျပခဲ့ပါေသးတယ္။) Denise Levertov ဆိုတဲ့ကဗ်ာဆရာမကလည္း “News Report September 1991:U.S. Buried Iraqi Soldiers Alive in Gulf War” “သတင္းေပးပို႔ခ်က္ ၊ စက္တင္ဘာ ၁၉၉၁ – ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲတြင္ အီရတ္စစ္သားမ်ားကို အေမရိကန္ တပ္မ်ားက အရွင္လတ္လတ္ျမႇဳပ္ႏွံျခင္း” ေခါင္းစဥ္နဲ႔ documentary poetry တစ္ပုဒ္ေရးခဲ့ပါတယ္။ ေခါင္းစဥ္ကိုယ္တိုင္ဟာ သတင္းျဖစ္ ေၾကာင္းတမင္ေရးဖြဲ႕ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက ကႏာၱရမုန္တိုင္းစစ္ဆင္ေရးမွာ ကတုတ္က်င္းေတြထဲရွိေနၾကတဲ့ အီရတ္စစ္သားေတြ ကို အေမရိကန္တပ္က ဘူဒိုဇာေတြနဲ႔ အရွင္လတ္လတ္ေျမျမႇဳပ္ခဲ့ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ ေရးတဲ့ ပံုစံက မူလသတင္းေဆာင္းပါးထဲက စာသား အပိုင္းအစေတြကို collage လုပ္ ၊ အေမရိကန္စစ္တပ္က ေျပာေရးဆိုခြင့္ရွိသူရဲ႕ ေျပာစကားထဲက စကားစုေတြကို ထပ္ေက်ာ့သံုး ၊ အျခားစာသားေတြနဲ႔ juxtapose တြဲခ်ိတ္တာေတြျဖစ္ပါတယ္။ `စနစ္တက် ၾကိဳတင္စီစဥ္ျပီး အဖန္ဖန္ေလ့က်င့္´၊`တမင္ျပဳလုပ္ထားတဲ့ နည္းဗ်ဴဟာ´ ၊ `ကုန္က်မႈသက္သာေစေသာ´စတဲ့စကားအသံုးအႏံႈးေတြဟာ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းၾကီးေတြရဲ႕ အစည္းအေ၀းေတြမွာ သံုးေလ့သံုးထရွိတဲ့ စကားေတြမို႔ ပင္လယ္ေကြ႕စစ္ပြဲကို အေမရိကန္အရင္းရွင္စနစ္နဲ႔ ခ်ိတ္တြဲျပလိုက္တာျဖစ္ပါတယ္။ H.L.Hix ဆိုသူ ကဗ်ာဆရာကလည္း ‘God  Bless’ ေခါင္းစဥ္နဲ႔ ကဗ်ာစာအုပ္တစ္အုပ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစာအုပ္ထဲမွာ ပါတဲ့ ကဗ်ာေတြဟာ သမၼတ ေဂ်ာ့ဂ်္ဘြတ္ရွ္နဲ႔ အိုဆာမာဘင္လာဒင္တို႔ရဲ႕ မိန္႔ခြန္းေတြ ၊ အမိန္႔ေတြ ၊ သတင္းထုတ္ျပန္ခ်က္ေတြထဲက စာသားေတြနဲ႔ construct ျပဳလုပ္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ ဘြတ္ရွ္ရဲ႕ စာသားနဲ႔ ဘင္လာဒင္ရဲ႕စားသားေတြကို တစ္လွည့္စီေဖၚျပထားတာျဖစ္ပါတယ္။ ဘြတ္ရွ္ရဲ႕ စာသားေတြကိုလည္း sestina ကဗ်ာပံုစံ ၊ ghazal ကဗ်ာပံုစံေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္ေဖၚျပပါတယ္။ အေမရိကန္ကဗ်ာေလာကမွာ documentary poem ရဲ႕ ေအာင္ပြဲကို ေဖၚျပရရင္ကဗ်ာဆရာမ C.D.Wright ရဲ႕ ‘One With Others’ ကဗ်ာစာအုပ္ဟာ National Book Award ကို ၂၀၁၀မွာ ဆြတ္ခူးရရွိခဲ့ပါတယ္။ The New Yorker မဂၢဇင္းမွာပါရွိတဲ့ ဖတ္ညႊန္းထဲမွာလည္း ဒီကဗ်ာစာအုပ္နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ‘documentary’ ဆိုတဲ့ စကားလံုးကို တစ္ခါမကသံုးစြဲခဲ့ပါတယ္။

Documentary poetry နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ အမ်ားသိေအာင္ေရးသားၾကတဲ့ ေဆာင္းပါးေတြထဲမွာ Philip Metres ရဲ႕ “From Reznikoff to Public Enemy: The poet as journalist, historian, agitator” ေဆာင္းပါးမွာ ကဗ်ာေရးသူကို `သတင္းသမား ၊ သမိုင္း မွတ္တမ္းတင္သူ၊ လႈံ႕ေဆာ္သူ´အျဖစ္ေရးသားသတ္မွတ္တာပါရွိပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးမွာ ေဆာင္းပါးရွင္ေရးသားထားတာေတြထဲက အခ်ိဳ႕ေကာက္ႏႈတ္ရရင္ – `ေအာင္ျမင္တဲ့ documentary poem ဟာ အရွိတရားရဲ႕ ဖိအားေတြကို ခံႏိုင္ရည္ရွိျပီး ကဗ်ာတစ္ပုဒ္အျဖစ္ရပ္ တည္ႏိုင္တာျဖစ္တယ္။´`documentary poem ကို ခဏတာအေရးပါျပီး ကိစၥျပီးသြားတဲ့အခါ အမိႈက္ပံုးထဲေရာက္သြားတဲ့ ပိုစတာအျဖစ္ ေလွ်ာ့ခ်လို႔မရဘူး။´ `ဒီကဗ်ာေတြရဲ႕ ပါ၀ါဟာ သက္ေသခံ ဘာသာစကားနဲ႔ အေၾကာင္းအရာသက္သက္ကို ေက်ာ္လြန္တဲ့ ဘာသာ စကား ၂ ခုရဲ႕ အေပးအယူျပဳလုပ္ျခင္းထဲမွာရွိပါတယ္။´ `ဒီကဗ်ာမ်ိဳးဟာ ျပတိုက္ထဲထည့္ထားျပီး အေ၀းကလွမ္းၾကည့္ရတာမ်ိဳးမဟုတ္ပဲ ေခတ္ရဲ႕ သမိုင္း၀င္အျဖစ္အပ်က္ေတြကို အေျခခံျပီး အဲဒီအျဖစ္အပ်က္ေတြကို အေၾကာင္းျပဳလုပ္တဲ့ ၊ ရွင္သန္လႈပ္ရွားေနတဲ့ medium ျဖစ္ပါ တယ္။´ `Documentary Poetry and Archival Desire´မွာ ေဆာင္းပါးရွင္ Joseph Harrington က documentary poetry ကို `(၁) ကဗ်ာဆရာေရးသားတာမဟုတ္တဲ့ အဆိုေတြ ၊ အမိန္႔ေတြ ၊ အင္တာဗ်ဴးေတြ ၊ စာရြတ္စာတမ္းေတြထဲက စာသားေတြ ၊ ကိုးကား ခ်က္ေတြပါရွိေသာ ၊ (၂) လူသားျဖစ္ျဖစ္သဘာ၀တရားျဖစ္ျဖစ္ ၊ မကၠ႐ိုျဖစ္ျဖစ္ မိုကၠ႐ိုျဖစ္ျဖစ္ သမုိင္းဆိုင္ရာ အျဖစ္အပ်က္တို႔ ၊ ေရးသား ေျပာဆိုခ်က္တို႔ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား´လို႔ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုပါတယ္။ `ဒီကဗ်ာေတြဟာ တသီးပုဂၢလလူသားဘက္ကေန အမ်ားျပည္သူဆိုင္ ရာအရပ္႒ာနဘက္ကို လွည့္ၾကတယ္´။ `ဒီကဗ်ာမ်ိဳးဟာ ကဗ်ာထက္ သမုိင္းဖတ္စာ ၊ သတင္းေဆာင္းပါး ၊ facebook နဲ႔ twitter အေရး အသားေတြနဲ႔ ပိုတူေပမယ့္ ေလွ်ာ့တြက္လို႔ေတာ့မရပါဘူး´။ `Documentary ကဗ်ာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ အေရးပါတဲ့ သမိုင္းအျဖစ္အပ်က္ေတြကို ကိုင္တြယ္သလို အျခားႏိုင္ငံေရး ၊ လူမႈေရး ၊ ယဥ္ေက်းမႈအေရးကိစၥေတြထဲလည္း ကဗ်ာနဲ႔ ၀င္ေျပာဆိုေရးသားတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။´ Mark Nowak ရဲ႕ ‘Documentary Poetics’ ေဆာင္းပါးမွာ documentary poetryကို ‘doc-po’ လို႔အတိုေကာက္သံုးတာ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ေဆာင္းပါးရွင္ေျပာတာေတြထဲက ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္အခ်ိဳ႕ကိုျပရရင္ –– ‘Documentary poetics မွာ စတင္တည္ ေထာင္သူမရွိ ၊ အျငင္းပြားဘြယ္ရာ ကနဦးအစဆိုတာလည္းမရွိ ၊ တစ္ဦးတည္းမူပိုင္ျပဳလုပ္မယ့္ ေျပာေရးဆိုခြင္ ရွိသူလည္းမရွိ ၊ လက္ေတြ႔ ေရးသားျပဳလုပ္ရာမွာ pre-modern ၊ modern ၊ postmodern စတဲ့ ကာလအပိုင္းအျခားေတြလည္းမရွိပါ ဘူး။’ ‘Doc- po ဟာ Lefter-than-liberal လစ္ဘရလ္ထက္လက္၀ဲပိုယိမ္း ၊ မာ့က္ဆစ္သမုိင္းအျမင္ထက္ ဆိုရွယ္ ဒီမိုကရက္ဘက္ပို ေရာက္ၾကတာျဖစ္တယ္’ ‘Doc- po ဟာ ကဗ်ာလႈပ္ရွားမႈတစ္ခုထက္ အမ်ိဳးတူစုေ၀းရာျဖစ္ျပီး `မိမိ´/ `ငါ´1^st person ပုဂၢလဓိ႒ာန္ အေျချပဳအေရးအသားနဲ႔ ဓမၼဓိ႒ာန္က်တဲ့ 3^rd person မွတ္တမ္းတင္အေရးအသားသေဘာတို႔ၾကားမွာ ရွိေနတာျဖစ္တယ္။’ `အျခား doc-po ကဗ်ာဆရာ/ဆရာမေတြအတြက္ ကိုယ္စားျပဳသေဘာမဟုတ္ပဲ ကိုယ့္ကဗ်ာေဗဒနဲ႔ပဲ ကိုယ္ေျပာရရင္ documentary poetics ဟာ Contemporary Poetry ရဲ႕ကဗ်ာ လူမႈနယ္ ပယ္ထဲမွာတင္ပါ၀င္လႈပ္ရွားတာမဟုတ္ပဲ အျခားလူမႈနယ္ပယ္ေတြထဲအထိ ၀င္ေရာက္ပါ၀င္ သင့္ပါတယ္။ ဥပမာ ၊ စက္႐ံုအလုပ္႐ံုေတြ ၊ သမဂၢေဟာခန္းေတြ ၊ ႏိုင္ငံေရးစည္း႐ုံလႈပ္ရွားမႈပြဲေတြေပါ့။´

ဒါေပမယ့္ ၊ ျပႆနာတက္တာက ဒါဟာ ကဗ်ာလားဆိုတာပါပဲ။ အေမရိကန္ကဗ်ာဆရာမ Nada Gordon နာဒါေဂၚဒင္န္ဟာ documentary poetry ကို႐ႈတ္ခ်တဲ့အေၾကာင္း ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္မွာ ေဖၚျပပါရွိတာေတြ႕ရပါတယ္။ ဒီကဗ်ာမ်ိဳးကို နာဒါ မၾကိဳက္တာက `စကားလံုး/ဘာသာစကားစိတ္ကူးျဖန္႔က်က္မႈကို ပစ္ပယ္ျပီး mimesis ျပင္ပအျဖစ္အပ်က္တစ္ခုခုကို တုပသ႐ုပ္ေဖၚတာ ၊ သတင္း ေရးသားေပးပို႔ ခ်က္ဆီသြားေနတာ´ေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီကဗ်ာမ်ိဳးဟာ `social message လူမႈသတင္းတစ္ခုခုကို သင္ၾကားပို႔ခ်တဲ့ ပံုစံ မ်ိဳးနဲ႔ ကဗ်ာ ပံုသ႑ာန္ေတြထဲ သြပ္သြင္းေနတာ´ လို႔သူမကေျပာပါတယ္။ သတင္းေပးပို႔ခ်က္ (၀ါ) အေၾကာင္းအရာ (၀ါ) message ေပးလိုမႈဟာ ကဗ်ာရဲ႕ အလုပ္နဲ႔ မကိုက္ညီဘူးလို႔ သူမ, ျမင္ပါတယ္။ ကဗ်ာပုဒ္ရဲ႕ ပါဒတိုင္းဟာ စကားလံုးသံုးစြဲပံုနဲ႔ ၀ါက်ဖြဲ႕ထံုးကို မီးေမာင္းထုိးျပတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ကဗ်ာပုဒ္ဟာ ဒီအလုပ္မလုပ္ပဲ message/သတင္းေပးပို႔ဖို႔ျဖစ္တယ္ဆိုရင္ စကတည္းက အဲဒီအေရး အသားဟာ ေသျပီပဲ လို႔ဆိုပါတယ္။ ကဗ်ာျဖစ္ေစတဲ့ Verbal imagination စကားလံုး/ဘာသာစကားစိတ္ကူးျဖန္႔က်က္မႈ ၊ Literary form စာေပပံုသ႑ာန္ (အက်ယ္ျမင္ရန္)နဲ႔ aura ကဗ်ာအာ႐ံုခံစားမႈအေရာင္အ၀ါတို႔ မပါရွိရင္ အဲဒီအေရးအသားဟာ ကဗ်ာလို႔ေျပာရ ခက္တယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ သ႐ုပ္ေဖၚအေရးအသား ၊ သင္ၾကားပို႔ခ်မႈအေရးအသား ၊ လူမႈဆိုင္ရာ အေရးအသားေတြဟာ ကဗ်ာနယ္ ပယ္ထက္ reportage သတင္း ေရးသားျပဳလုပ္ေပးပို႔မႈ နယ္ပယ္နဲ႔ပဲ ဆိုင္ပါတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ နာဒါဆိုလိုတာက အဆိုပါ သ႐ုပ္ေဖၚ တာေတြ ၊ သင္ၾကားပို႔ခ်တာေတြ ၊ လူမႈဆိုင္ရာ အသိဥာဏ္ဖြင့္/သတင္းေပးပို႔ခ်က္ေတြဟာ တန္ဘိုးမရွိတာမဟုတ္ ၊ တန္ဘိုးရွိၾကပါ တယ္။ ဒါေပမယ့္ ၊ ကဗ်ာနယ္ပယ္နဲ႔ ေတာ့ မပတ္သက္ဘူးလို႔ဆိုပါတယ္။ နာဒါေနာက္ထပ္ေျပာတာက documentary poetry မွာ repression သိုသိုသိပ္သိပ္နဲ႔ ခ်ဳပ္တည္း ထားတာရွိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ documentary poetry ဟာ ေခတ္သမိုင္းအျဖစ္အပ်က္ကို သက္ေသခံမွတ္တမ္းတင္တဲ့ေနရာမွာ အဲဒီ မွတ္တမ္းကိုယ္တိုင္ရဲ႕ အခ်ိဳဳ႕အစိပ္အပိုင္းေတြကို သိုသိုသိပ္သိပ္နဲ႔ ခ်ဳပ္တည္းလိုုက္တာ ၊ ကန္႔သတ္ပယ္ေဖ်ာက္လိုက္တာျဖစ္တဲ့အတြက္ ဖတ္သူအတြက္ အဲဒီမွတ္တမ္းကို ေတြ႕ၾကံဳခံစားရာမွာ ဘာအေျပာင္းအလဲမွမျဖစ္ သြားတဲ့အျပင္ သိုသိုသိပ္သိပ္နဲ႔ ခ်ဳပ္တည္းထားတာ/ တည္းျဖတ္ထားတာ/ ကန္႔သတ္ဖယ္ထုတ္ထားျခင္းေပၚမွာလည္း ဘာမွမသိရတဲ့ အတြက္ ဘာမွ လႈံ႕ေဆာ္ရာက်မွာ မဟုတ္ပါဘူးတဲ့။ Documentary poetry အခ်ိဳ႕ဆိုရင္ ေျပာခ်င္တဲ့အေၾကာင္းကို မူလကတည္းက အကြက္ခ်ျပီး လိုရင္းဆီတည့္တည့္ေရာက္ေစမယ့္ အေရးအသားမ်ိဳးနဲ႔ တင္ျပတဲ့အတြက္ `ျပားခ်ပ္ခ်ပ္ ၊ ၾကိဳတင္သိျပီးသား ၊ မိုးတစ္လံုး ေလတစ္လံုးၾကီးၾကီးက်ယ္က်ယ္ (ေပမယ့္) ပ်င္းရိျငီး ေငြ႕ဖြယ္ေကာင္းတဲ့ documentary ေတြပဲထြက္လာတယ္´လို႔ဆိုပါတယ္။ Documentary poet အေနနဲ႔ နာမည္ၾကီးတဲ့ Mark Nowak ဆိုသူကိုေတာင္မွ ပရိသတ္က လာေမးၾကတာရွိပါတယ္တဲ့။ `ခဗၤ်ားအေရး အသားဟာ ႏိုင္ငံေရးအားျဖင့္ ေတာ္ေတာ္ထိေရာက္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအလုပ္ေတာ္ေတာ္လုပ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာအတတ္ပညာ ေကာ။ ကဗ်ာအတတ္ပညာကိစၥ ၊ကဗ်ာျဖစ္ဖို႔ ကိစၥကိုေကာ ခဗၤ်ား စဥ္းစားရဲ႕လား´တဲ့။ ေနာက္ကြယ္ဆိုလိုရင္းကေတာ့ ဒီလိုကဗ်ာေတြ ဟာ ႏိုင္ငံေရးအသိအျမင္ႏိုးၾကြေစဖို႔အတြက္ ေကာင္းေပမယ့္ ၊ ကဗ်ာ အတတ္ပညာ ေခါင္းပါးလို႔ ကဗ်ာလို႔ေျပာရခက္တယ္ဆိုတာပါပဲ။

တကယ့္သမိုင္း(၀င္)အျဖစ္အပ်က္ေတြကို အတံုးလိုက္ အတစ္လိုက္စီေရး႐ုံနဲ႔ ကဗ်ာမျဖစ္ဘူးဆိုတာေတာ့ သိၾကပါတယ္။ Documentary poetry ဟာ documentary film နဲ႔မကင္းတဲ့ အတြက္ Jack Ellis ရဲ႕ `The Documentary Idea: A Critical History of English-Language Documentary film & Video´ ေဆာင္းပါးမွာ ေဆာင္းပါးရွင္ဟာ ၁၉၈၉ ကတည္းက အခ်က္ ၅ ခ်က္ကို ေျပာခဲ့ ပါတယ္။ (၁) Subject – ေရြးခ်ယ္တဲ့ တကယ့္အေၾကာင္းအရာ/အမ်ားျပည္သူနဲ႔ ဆိုင္တဲ့အေၾကာင္းအရာ ၊ (၂) Purpose – ရည္ရြယ္ခ်က္ ၊ အသိေပးဖို႔ ၊ စိတ္၀င္စားေစဖို႔ ၊ စာနာေထာက္ထားေစဖို႔ ၊ ေသြးထိုးလႈံ႕ေဆာ္ဖို႔ ၊ (၃) Form – formative process – အိုက္ဒီယာစရ ကတည္းက ေရြးခ်ယ္စိစစ္မႈပိုင္း ၊ ကဗ်ာပုဒ္အေဆာက္အအံုဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္မႈပိုင္းစတဲ့ ကိစၥအားလံုးကို စဥ္းစား ၊ စိတ္ကူး ၊ စီရင္တ့ဲ ျဖစ္စဥ္တစ္ခုလံုး ၊ (၄) Methods & techniques – နည္းစနစ္နဲ႔ နည္းနာေတြ ၊ ဒီအပိုင္းမွာ အစဥ္အလာကဗ်ာသံုးပစၥည္းေတြပါသလို Experimental / Avant – garde ေတြသံုးတဲ့ နည္းစနစ္/နည္းနာေတြလည္း ပါရွိႏိုင္ပါတယ္ ၊ (၅) Experience offered to readers – ဖတ္သူကို ရရွိေစခ်င္တဲ့ အေတြ႕အၾကံဳ ၊ ဆိုလိုတာက aesthetic ရသေတြ႕ၾကံဳခံစားမႈ ၊ စိတ္ေနသေဘာထားေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္ ေစမႈ ၊ နဲ႔ လက္ေတြ႕လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္လာသည္အထိ လံႈ႕ေဆာ္မႈတို႔ျဖစ္ပါတယ္။ Documentary poetry ရဲ႕ ကဗ်ာေျမာက္ျခင္း ၊ မေျမာက္ျခင္းဟာ အထက္ပါ အခ်က္ ၅ ခ်က္ရဲ႕ စုေပါင္းအလုပ္လုပ္ပံုရဲ႕ အတိုင္းအတာအရပဲျဖစ္တယ္လို႔ဆိုရမွာပဲျဖစ္ပါတယ္။ ‘Documentary Poetry and Language Surge’ မွာလည္း ေဆာင္းပါးရွင္ Martin Earl က aesthetic criteria အႏုပညာစံကို မပစ္ ပယ္မိဖို႔ အထူးသတိထားရမယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာလည္း လစ္ရစ္က္ကဗ်ာရဲ႕ self- expression မျဖစ္သြားေအာင္လည္း သတိထားဖို႔ သတိေပးပါတယ္။ (ကၽြန္ေတာ္တို႔ ျမန္မာကဗ်ာေလာကမွာ ရွိခဲ့ဘူးတဲ့ ၊ ဆက္ရွိထားသင့္တဲ့ `ႏိုင္ငံေရးစံ´နဲ႔ `အႏုပညာစံ´ ကို ေျပးျမင္မိပါတယ္။ စာေပသစ္ ၊ ေမာ္ဒန္ ၊ ေတာ္လွန္ ၊ ေခတ္ေပၚ ၊post – ေခတ္ေပၚ ၊ ကြန္တမ္ပိုရာရီ။) Documentary Impulse မွတ္ တမ္းတင္လိုျခင္းေစ့ေဆာ္မႈနဲ႔ poetic impulse ကဗ်ာျဖစ္လိုျခင္း/ေျမာက္လိုျခင္း ေစ့ေဆာ္မႈတို႔ရဲ႕ co-existence အတူတကြယွဥ္တြဲ ေနထိုင္မႈ အဆင့္အတန္းနဲ႔ အတိုင္းအတာေပၚ အမ်ားၾကီးမူတည္ပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာဟာ အေၾကာင္းအရာအလုပ္လည္း လုပ္ရ မယ္ ၊ ကဗ်ာလို႔ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္တဲ့ အတြက္ ကဗ်ာအလုပ္လည္းလုပ္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ သတင္းစာမွာပါတဲ့ သတင္းဟာ ကဗ်ာမဟုတ္ သလို ကဗ်ာဟာလည္း ေရးသူရဲ႕ ပုဂၢလိက ခံစားမႈေဖၚျပခ်က္သက္သက္မဟုတ္ျပန္ပါဘူး။ တစ္ခါတုန္းက ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ ကဗ်ာဆရာ ေအာင္ခ်ိမ့္ေမးခဲ့ဘူးတဲ့ ေမးခြန္းကိုလည္း သတိရလွ်က္ပါ ၊ `သတင္းစာထဲကဟာေတြ ေလွ်ာက္ေရးလို႔ ကဗ်ာျဖစ္မလား´တဲ့။ ဟုတ္ကဲ့။ မျဖစ္တဲ့အခါရွိသလို ျဖစ္တဲ့အခါလည္းရွိပါတယ္။ ဖတ္သူနဲ႔လည္း ဖတ္ပံုဖတ္နည္းအရအမ်ားၾကီး ဆိုင္တာမို႔ ႐ိုးစင္းစြာ ယတိျပတ္ေျပာရ ခက္ပါတယ္။ Documentary ကဗ်ာဟာ သတင္းသက္သက္ မဟုတ္သလို ၀ါဒျဖန္႔ခ်ိေရး ေၾကြးေက်ာ္သံလည္း မဟုတ္ပါဘူး။ `သတင္း မွာ ကဗ်ာရသ မရသလို ေၾကြးေက်ာ္သံဟာလည္း ကဗ်ာအလုပ္လုပ္ေနတာမဟုတ္ပါဘူး´လို႔လည္း အျဖဴအမည္းခြဲေျပာရတာခက္တဲ့ ကိစၥေတြကလည္း ရွိေသးတာပဲေလ။

ခ်ဳပ္ေျပာရရင္ေတာ့ ဒီေန႔လိုသတင္းေခတ္ၾကီးထဲမွာ တိုင္းျပည္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အေျပာင္းအလဲၾကီးေတြကို အေၾကာင္းျပဳေရး သားၾကတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးမ်ိဳးအစားစားရွိလာတဲ့ထဲမွာ doc – po လို႔ေခၚတဲ့ documentary poetry လည္းရွိေနတယ္လို႔ေျပာလိုပါတယ္။ သာဓက ကဗ်ာေတြ ထုတ္မျပတာက စာေရးသူကိုယ္တိုင္ ယတိျပတ္ သတ္မွတ္ျခင္းထက္ ဖတ္သူရဲ႕ ပြင့္လင္းစဥ္းစားပံုနဲ႔ပဲ ခ်ဥ္းကပ္ေစ ခ်င္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လည္း ေျပာၾကစတမ္းဆိုရင္ ေကာက္ႏြယ္ကေနာင္ရဲ႕ `ျပံဳးခ်ိဳအတြက္ကဗ်ာ´ကို ထိေရာက္လွပတဲ့ doc – po အျဖစ္ကၽြန္ေတာ္သတ္မွတ္ပါတယ္။  ။

ေဇယ်ာလင္း
1 – Aug – 13